Prijedlog izmjena Zakona o izboru odbornika i poslanika

Centar za ženska prava je, 25.01.2021, uputio predloge za izmjene Zakona o izboru odbornika i poslanika Kolegijumu predsjednika skupštine Crne Gore, Odboru za sveobuhvatnu izbornu reformu i Odboru za rodnu ravnopravnost.

U cilju ostvarivanja principa rodne ravnopravnosti, a naročito snažnijeg promovisanja učešća žena u političkom životu Crne Gore kroz obezbjeđivanje njihove veće zastupljenosti u Skupštini Crne Gore i predstavničkim organima lokalnih samouprava, u skladu sa prioritetnom preporukom br. 6., sadržanom u finalnom izvještaju posmatračke misije OEBS/ODIHR od 11. decembra 2020[1] i ponovljenim zaključkom CEDAW Komiteta br.28 i 29, od 11. Jula 2017. ((CEDAW/C/MNE/2))[2], Centar za ženska prava predlaže sljedeći amandman na Zakon o izboru odbornika i poslanika:

Član 39a mijenja se i glasi:

U cilju ostvarivanja principa rodne ravnopravnosti, na izbornoj listi biće najmanje 40% kandidata manje zastupljenog pola.

Na izbornoj listi, među svaka tri kandidata prema redosljedu na listi (prva tri mjesta, druga tri mjesta i tako do kraja liste) mora biti najmanje po jedan kandidat pripadnik manje zastupljenog pola.

Izborna lista koja ne ispunjava uslove iz st. 1 i 2 ovog člana smatraće se da sadrži nedostatke za proglašenje izborne liste, a podnosilac liste biće pozvan da otkloni nedostatke liste, u skladu sa ovim zakonom.

Podnosiocu izborne liste koji ne otkloni nedostatke iz stava 3 ovog člana, izborna komisija odbiće proglašenje izborne liste, u skladu sa ovim zakonom

Obrazloženje:

Kvote za manje zastupljeni pol uvedene su 2011. godine. U periodu prije uvođenja kvota, na parlamentarnim izborima 2006. i 2009. u Skupštinu Crne Gore izabrano je po 7 poslanica, pa su oba ova skupštinska saziva imala samo po 8.64% žena. Na prvim izborima nakon uvođenja kvota za manje zastupljeni pol, koji su održani 2012. godine, izabrano je svega tri poslanice više, odnosno 11 od 81 (13.58%). Ove kvote propisivale su da na izbornim listama mora biti barem 30% kandidata manje zastupljenog pola. Međutim, odlukom političkih subjekata da kandidatkinje gotovo sistematski stavljaju na sami kraj izborne liste, bez realnih šansi da budu izabrane, ova mjera nije donijela značajnije rezultate.

Nakon toga, 2014. godine uvedene su važeće kvote za manje zastupljeni pol koje predviđaju kombinovani kriterijum, propisujući obavezu političkih subjekata da na izbornim listama imaju: a) najmanje 30% kandidata manje zastupljenog pola; i  b) da na izbornoj listi među svaka četiri kandidata mora biti najmanje jedan kandidat pripadnik manje zastupljenog pola.

Na narednim parlamentarnim izborima, koji su održani 2016. u Skupštinu Crne Gore je izabrano 19 poslanica, odnosno 23.45% od ukupnog broja poslaničkih mjesta, što je bio najveći procenat žena ikad izabranih u najviši predstavnički dom.

Na posljednjim parlametnarnim izborima, održanim u avgustu 2020, u Skupštinu Crne Gore izabrana izabrano je 18 poslanica, odnosno 22.22%. Izborom jedne žene manje nego na prethodnim izborima, ovo je prvi skupštinski saziv od obnove nezavisnosti 2006. u koji je na izborima izabrano manje žena nego u onaj koji mu je prethodio.

Uprkos kvotama za manje zastupljeni pol koje postoje već gotovo deset godina, u Skupštinu Crne Gore na izborima nikada nije izabrano više od 23.5%. To znači da žene koje su na parlametnarnim izborima dobile mandate u Skupštini, nikada nistu činile ni jednu četvrtinu plenuma, iako više od polovine populacije u Crnoj Gori čine žene.

Prema mjesečnom rangiranju Interparlamentarne unije (IPU), Crna Gora je sa 18 poslanica bila na na 95. mjestu u svijetu po procentu žena u najvišem predstavničkom domu zemlje. Čak i sa ulaskom dodatne dvije žene ostavkom dva poslanika, u oktobru i decembru, trenutni sastav Skupštine ima svega 20 poslanica, odnosno 24.69%, sto je i dalje manje od svjetskog prosjeka (25%), a daleko manje od evropskog prosjeka (30%).

Zbog ovakvih rezultata, u izvještajima Evropske unije se iz godine u godinu ponavljaju ocjene o niskoj zastupljenosti žena kao posljedici ispunjavanja samo minimalnog uslova za broj žena na izbornim listama, a nakon svakih parlamentarnih izbora, OEBS/ODIHR u svojim ključnim preporukama predlaže usvajanje dodatnih mjera kojim bi se postigla izbalansiranija zastupljenost žena u Skupštini i predstavničkim organima lokalnih samouprava, kao i mjere kojima bi se osnaživala zastupljenost žena na visokim pozicijama u partijskim strukturama.

Ako smo zaista posvećeni principu rodne ravnopravnosti i želimo da povećamo broj žena u Skupštini, rješenje je jednostavno i sastoji se u povećanju kvota za manje zastupljeni pol. Kao što smo vidjeli, sadašnji sistem kvota – iako je doveo do određenog povećanja poslanica i odbornica – ima ograničene domete u smislu procenata žena u predstavničkim tijelima, pa nije moguće obezbijediti ni izbor jedne četvrtine žena u plenum. Zato ga je neophodno mijenjati.

Dakle, da bismo imali više žena u Skupštini, moramo povećati kvote za manje zastupljeni pol tako što će se zakonom propisati zahtjev da izborne liste moraju imati najmanje 40% kandidata manje zastupljenog pola, kao i da među svaka tri kandidata prema redosljedu na listi mora biti najmanje po jedan kandidat pripadnik manje zastupljenog pola.

Ovaj kombinovani uslov je ključan zato što samo povećavanje procenta na izbornim listama, bez uslova da jedan od tri kandidata mora biti osoba manje zastupljenog pola, ostavlja mogućnost zaobilaženja ovog povećanja na način kao što je to učinjeno nakon prvog uvođenja kvota na izborima 2012. kada su pripadnice manje zastupljenog pola – radi ispunjavanja zakonskog uslova od 30 % žena na izbornim listama – stavljane na sami kraj izborne liste, bez realnih šansi da budu izabrane.

Za razliku od dubinskih društvenih promjena koje su neophodne da bi se dostigla puna rodna ravnopravnost između žena i muškaraca, sve što je neophodno da se obezbijedi ravnopravna zastupljenost žena u Skupštini je iskrena politička volja da dobijemo pravo predstavničko tijelo svih građana i građanki Crne Gore i u smislu njegove rodne strukture.

Centar za ženska prava, zajedno sa partnerskim organizacijama civilnog društva i Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore su i ranije pozivali  na neophodnost usvajanja većih kvota za manje zastupljeni pol, upozoravajući na neadekvatnost prethodnih zakonskih rješenja i predlažući izmjene izbornog zakonodavstva.  Međutim, među predstavnicima prethodnih skupštinskih saziva nije bilo dovoljno političke volje da se zakonom obezbijedi veća zastupljenost žena u Skupštini i predstavničkim organima lokalnih samouprava.

U kontekstu najavljene izborne reforme, novi saziv Skupštine ima svoju priliku da se odredi u odnosu na ovo pitanje i dokaže da postoji nedvosmislena politička volja da se poveća parlamentarna zastupljenost žena.

U tom smislu, Centar za ženska prava poziva sve poslanike i poslanice da glasanjem za ovaj amandman pokažu svoj demokratski kapacitet za poštovanje principa rodne ravnopravnosti.

---

[1]https://www.osce.org/files/f/documents/5/2/473532.pdf

[2]https://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CEDAW/Shared%20Documents/MNE/CEDAW_C_MNE_CO_2_25124_E.docx